Kinabuhi (A Short Story)

(i'm trying my hand at creating a short story in my native language that is Bisaya. I wrote this in 2 hours.)



“Mo ondang ko. Dili na ‘ko mag skwela!”

“Na unsa ka? Naboang na ka?” Naglawom ang mga linya sa nawong ni Nang Linda sa dihang nadonggan niya ang dekalarasyun ni Orlan, iyang kinamanghoran’g anak. Nanlapot ang iyang laway og namula ang iyang mga nawong sa pagsinghag niini. Ge barog siya gikan sa pag lingkod og ge atobang ang ulitawitong anak.

“Ikaw eskwela didto kung gusto ka! Singhag pod nga tobag ni Orlan ug dongan labay sa iyang bag sa walang sook sa sala’ng gamay.




Estudyante sa sekondarya si Orlan. Usa na lang ka tuig og mogradwit na kini. Dili siya otokan nga bata. Pero dili sab kini bogo. Sama sa oban mga bata nga iyang kaidad, magginahian siya og, usahay, dili magpatoo sa iyang inahan daw nag toon ug gisokod kun asa taman ang iyang kagawasan sa iyang pangidaron. Taas nga bata si Orlan para sa iyang kense anyos nga panuigon. Liwat ang iyang panagway sa iyang sondalong amahan nga mibiya kanila sa wala pa kini’y panimoot. Nagsoot sa iyang puting pantaas og itom nga pantalon nga oniporme niini sa eskwelahan. Pinabondak siya nga milingkod sa ilang sopa nga kawayan. Getongtong ang usa ka paa sa bokton sa selya. Daw puno sa pag panghagit ang linya sa iyang batan-ong dagway.




“Hoy Orlan, nag antos ang imong ate aron maka eskwela ka unya mag ingana ka lang? Unsa ka anak ka og melyonaryo?” naninghawak si Nang Linda nga ga singhag sa iyang anak.




“Magpasalamat si ate mo ondang na ko. Wala na siya’y gastohan!” sinopladong tobag niini.




“Na boang na ka! Na unsa man ka? Nag droga-droga ka na?” singhag sa inahan.




“Droga-droga...” bondak niyang tobag.




Kadyot nga nahilom ang duroha...




“Nak, ayaw tawon pag hatag ug problema nako.” Nagpakimalooy nga tono ni Linda sa iyang kinamanghoran. “lalaki ka nak, unsaon na lang nimo ugma maminyo ko wala ka mahoman ug sekondarya. Pait ang wa’y grado anak.” Nitapad si Nang Linda sa iyang kinamanghoran, ge tan-aw niya ang nawong sa iyang anak nga sa una inosente pa kaayo karon makita na niya ang balbas nga mga pino pa, ga tubo sa baka niini. Usahay makorat siya nga magtan-aw nga ang iyang kinamanghoran magkaulitawo na. Madomdoman niya ang mga milabay nga panahon... Gi hawiran niya ang kamot niini.




“Nak pobre ta, pero makapahoman pa gihapon ka namo ug pa eskwela ni ate nimo. Ayaw tawon ko gol-a nak.”




Gesipatan ni Orlan ang inahan, nangimol kini apan wala motingog. Wala pod niini ge bira ang iyang kamot nga ge hawiran sa iyang inahan. Mabati niya ng pagpangaliya niini. Ge tarong siya sa pag lingkod. Og mihangad. Wala mitingog. Ge boy-an ni Nang Linda ang iyang kamot og mitindog kini. Mabati niya ang kagool sa iyang inahan nga samot naka palagot sa iyang pagbati. Milakaw ang inihan og mipadolong sa kusina.




“Molayas kaha ko?” napangotana ni Orlan sa iyang kaugalingon. “Asa man pod ko padolong?” gepiyong niya iyang mga mata ug naghona-hona kini. Madongog niya ang iyang inahan nga nag tikaw-tikaw sa kusina.




Kamanghoran siya sa tulo ka magsoon. Ang iyang kuya minyo na ug naay duha ka anak. Wala nakahoman sa kolehiyo tongod ka’y nakaboros kini sa iyang uyab. Sa sayong desisyete nga panoigon na amahan kini. Sa “wala’y saktong oras” matod pa sa iyang inahan. Ang panginabuhi sa iyang magolang ang pagpanagat. Nakita niya unsa ka lisod ang kinabuhi nila. Wala siya’y plano nga mosonod sa pait nga tonob niini. Ang iyang ate bag-ohay lamang naka human og koleheyo. Education ang iyang korso kay mao ra’y makaya sa ilang inahan. Samtang wala pa nakasolod sa pag maestra nag trabaho kini sa dakong department store sa siyudad. Nakita niya ang ilang ka pobrehon. Dili siya bota. Nagdako siya nga wala’y amahan ug wala na usab siya nangita niini.




“Nak palihog ko, pagpalit ug toyo sa silingan.” Si Nang Linda nanawag gikan sa kusina sa ilang simpli lang nga balay ng ginama sa lubi, kawayan og paod. Kung mamaestra na si Inday iyang gepang hinaot nga mapalitan sa sen ang ilang atop aron dili na ma kawkaw sa mga manok ang mga paod og dili na magtolo kun tingolan. Wala midool ang iyang anak. Ge ponit si Nang Linda ang senselyo nga iyang ge botang sa lamisa og nakasabot nga wala’y plano iyang kamanghoran nga motobag sa iyang sogo. Wala na lang niya ge botang sa boot ang pag ginahian sa anak og milakaw kini aron sa pagtoman sa kaugalingong sogo.




“Nganong gebyaan man me sa akong amahan?Unsa’y iyang nawong? Unsa kaha iyang reaksyun kun magkakita me? Mag sondalo pod kaha ko?” mga ediya nagdola sa hona-hona ni Orlan.




Na bantayan niya ug nahibalo siya sa iyang kaugalingn nga sapoton siya ning mga milabay nga mga adlawa. Pag tong-tong niya sa ikatolong tuig sa sekondarya nagsogod ang iyang pag ka dili mahimotang. Mora ba’g malomos siya og perme mag apas sa iyang pag ginhawa. Daw gusto niyang mopalayo og mag inosara. Ug duna pod mga adlaw nga daw lami ang iyang pamati ug makaingon siya ang malipayon siya. Mura siyang balod nga mag saka, ubos ang iyang pamati. Mismo siya naka sabot sa iyang kaugalingon. Ug nahibalo nga wala’y saktong rason ang iyang pag boto atobang sa iyang inahan.




Wala siya’y angay problemahon, nahibalo siya. Tood man pobre sila apan sinoportahan kini sa iyang egsoon og sa iyang inahan. Motonol osab ug gamay ang iyang magolang nga lalaki kun naa kini gamay nga ikatonol…




Nadongog nia ang pag naog sa iyang inahan sa balay aron pagpalit sa toyo nga ge sogo niini kaniya. Me hegda sa sopa, ge onlanan ang iyang mga palad, ge piyong ang mga kapoy mata. Taliwala sa kangitngit iyang ge hona-hona ang iyang kinabuhi. Mga pangotana nag baha ug nag sunod-sunog pag okopa sa iyang pangisip.




“Unsa ma’y akong ugma? Asa man ko napolo ka tuig gikan karong panahona? Makabuhi kaha ko ug pamilya? Kun matigolang na si Mama, ako? Unsa man akong kinabuhi kun matigolang na ko? Matigolang pa kaha ko?... daghan na ko ug bolingon... igang... Nganong natawo pa man ko? Unsa’y akong korso kuhaon? Dili ko mag koleheyo... gusto ko mag piloto... Akong assignment... si Ana wala ko kita niya karon adlawa... ugma mag test sa Math... kapoy...


“Nak, nak mata na nak.” Gipokaw ni Nang Linda ang anak nga nakatolog sa selya. “Manihapon na ta nak. Aron makag toon na dayon ka.”




“O, ma...”




“Sige na nak dali na, mentras init pa ang pagkaon.”




Ug ang inahan ug ang anak nanihapon. Gesalohan ang simpli nga pagkaon. Nag estoryahanay, daw wala’y nahitabo nga panaglalis sa sinogdanan. Daw sa hilom nagkasinabot nga dili sila kontra kun dili sangga sa pakigbisog sa adlaw-adlaw nga pagpanginabuhi. Samtang ang kalibotan gawas sa ilang panimalay hinay-hinay nga gehabolan sa kangitngit. Ang tomang kainit sa adlaw ge anam-anam nge gelomos sa kahayahay nga dala sa kagabhion. Ang mga gangis nagsogod sa ilang mga kanta sa kagabhion. Ug ang mga kalanggaman sa kalangitan namatog sa mga kahoy, nangahilom, namaholay, nag hulat sa pagtonga sa bag-o na osab nga adlaw. ###